Jedną z bardziej zasłużonych manufaktur wywodzących się z Saint-Imier był Leonidas, którego początki sięgają pierwszej połowy XIX wieku, a historia splotła jej dzieje z rodziną Janneretów i Heuerów. Zacznijmy jednak od początku.
Era Bourquinów
Prekursorem firmy Leonidas był Julien Bourquin, który w 1841 r. otworzył w centrum St-Imier warsztat, a jednocześnie salon zegarków i biżuterii. W latach 60. XIX wieku wytwarzał w niewielkiej liczbie wysokiej jakości zegarki, przeznaczone raczej dla zamożnych klientów. W historii miasta była to nadal epoka rzemieślniczych warsztatów; większe fabryki zegarmistrzowskie przejęły prym produkcji dwie dekady później[i].
Wydaje się, że potrzebę zmian w rodzinnym biznesie dostrzegał syn Juliena, Ferdinand Bourquin (1850-1905), który przejął faktyczne kierownictwo pod koniec lat 80. Starając się utrzymać wysoką jakość, jednocześnie rozwijał i dostosowywał firmę do realiów zmieniającego się rynku. Od ok. 1895 r. Bourquin wprowadził linię tańszych zegarków pod nazwą La Populaire, która obejmowała m.in. mniejsze modele dla kobiet oraz prostsze chronografy i stopery. Jednocześnie rozwijał eksport do Rosji, gdzie trafiały wysokiej jakości, eleganckie zegarki wykonane głównie w złotych kopertach. Ferdinand Bourquin, który spędził w Rosji kilka lat, dobrze znał tamtejszy rynek i działał podobnie, jak H. Moser & Cie. oraz Paul Buhré, kierując swoje produkty do arystokracji i bogatych kupców. Rozwijając sieć dystrybucji na wschodzie, otworzył atelier w St. Petersburgu i Warszawie.
Zdj. Reklama Leonidasa z początku XX w.
Na lata 90. XIX w. datuje się pierwsze mechanizmy autorstwa Ferdinanda Bourquina i dotyczące ich patenty, m.in. patent CH3071 z 1891 r. na mechanizm stopera i CH4900 z 1892 r. na mechanizm chronografu z kołem kolumnowym.
Niemiecki horolog Hans Weil zwraca uwagę na duże podobieństwo konstrukcyjne chronografów Bourquina z końca XIX i początków XX w. do tych produkowanych przez Alfreda Lugrina, czyli założyciela Lemanii i trudno się z nim nie zgodzić. Prawdopodobnie istniała wówczas współpraca technologiczna lub ekonomiczna, a może obie jej formy, pomiędzy tymi firmami[ii].
Powstanie i pierwszy upadek Leonidasa
Ponieważ warsztat przy Grande Rue 6 był zbyt mały dla rozwijającej się produkcji, Ferdinand Bourquin w 1901 r. przeniósł się do fabryki przy Rue des Roses 2, jednocześnie budując własny zakład produkcyjny w obszarze St-Imier określanym jako Beau-Site. Również w tym czasie, prawdopodobnie ok. 1902 r. zarejestrowano markę Leonidas na potrzeby droższych i przeznaczonych na rynki zagraniczne zegarków.
Tuż przed śmiercią Ferdinand Bourquin złożył wnioski patentowe na dwa typy kieszonkowych stoperów[1]. Patenty CH28245 i CH33001 przyznano w latach 1903-1904. Nazwę firmy, która od 1897 r. brzmiała Ferdinand Bourquin, następca Juliena Bourquina, zmieniono na Fabryka Zegarków Beau-Site – Ferdinand Bourquin, a ciężar zarządzania biznesem spadł na barki wdowy po Ferdinandzie. Około 1907 r. warsztat przyjmuje oficjalnie nazwę Léonidas Watch Factory[2].
Zdj. Rysunki z wniosków patentowych z początku XX wieku.
Coraz bardziej zmienna i napięta sytuacja polityczno-społeczna w Rosji miała niekorzystny wpływ na płynność finansową przedsiębiorstwa. Aby utrzymać produkcję, Léonidas zaciągnął wysoki kredyt w banku w Bienne. Po upadku źle zarządzanego banku w 1910 r. produkcja w fabryce przy Rue de Beau-Site 6 została wstrzymana, a zarządzający wówczas firmą Julesa Javeta, który zataił skalę problemów finansowych, został nawet aresztowany na kilka miesięcy pod zarzutem defraudacji i oszustwa. W 1912 r. oczyszczono go z zarzutów. W marcu 1911 r. podjęto decyzję o likwidacji Léonidas Watch Co. Placówki w Warszawie i St. Petersburgu zostały zamknięte, a ich aktywa sprzedane na poczet zobowiązań wobec wierzycieli. Również fabryka w Saint-Imier wraz z wyprodukowanymi mechanizmami i marką Léonidas miała zostać zlicytowana. W październiku 1911 r. Constant Jeanneret-Droz nabył Léonidasa za 65 200 franków[iii].
Leonidas pod skrzydłami Jeanneretów
Constant Jeanneret-Droz od 1902 r. z powodzeniem rozwijał własną markę zegarków Junior. Po przejęciu firmy Leonidas Watch Factory została zrestrukturyzowana. Autorska marka Constanta Junior zastąpiła La Populairew katalogu tańszych modeli. Jednocześnie gros produkcji nadal stanowią stopery i chronografy produkowane pod marką Leonidas oraz wyższej jakości kieszonkowe zegarki precyzyjne w modnych w tamtym czasie cienkich kopertach. W ofercie pojawiły się również pierwsze zegarki naręczne. Po śmierci Constanta w roku 1916, kierownictwo w firmie przejęli jego synowie. Charles Jeanneret został dyrektorem generalnym, a jego brat Ernest, dyrektorem technicznym. Nazwa firmy zmieniła się na Leonidas Watch Factory, Les Fils Janneret-Droz. W tamtym czasie z uwagi na ograniczenia produkcyjne niewielkiej fabryki Beau-Site, Janneretowie zaczęli korzystać również z mechanizmów od zewnętrznych dostawców np. chronografu Unitas kal. 45C, który zastąpił w latach 30. kal. 19 CH Leonidasa, lub mechanizmu stopera kal. Venus 121.
W 1928 r. do oferty Leonidasa weszła marka Berna, jako spadek po zbankrutowanej miejscowej firmie Berna Watch Co. Berna, która w trakcie swojego funkcjonowania rozwijała m.in. zegarki wodoodporne, wniosła wiano w postaci kilku rozwiązań technicznych, a marka Bernazastąpiła Juniora w linii tańszych zegarków i bez komplikacji chronografu.
Zdj. Reklama z 1939 r. Leonidas z mechanizmem Venus kal. 170.
Koniec lat 30. i lata 40. to czasy ogromnej popularności i rozwoju naręcznych chronografów. Większość liczących się na rynku firm wprowadziła do oferty zegarki tego typu. Dla Leonidasa był to okres prosperity, który zaowocował również wieloma udanymi i pięknymi modelami. Jednocześnie w tym czasie firma z Saint-Imier coraz szerzej wykorzystywała mechanizmy zewnętrzne, takie jak Valjoux kal. 22, i późniejszy 72. Efektowne chronografy z pełnym, potrójnym kalendarzem i fazami księżyca, często wykonywane w złotych kopertach, są do dziś wizytówką Leonidasa z jego najlepszych lat. W latach 30. i 40. ważnymi odbiorcami produktów firmy były również europejskie armie, które modernizowały się wówczas w dynamicznym tempie.
Zdj. Leonidas z pełnym kalendarzem i fazami księżyca z końca lat 40.
Lata 50. i początek lat 60. przyniosły spadek zainteresowania manualnymi chronografami na rzecz rozwijających się w szybkim tempie zegarków z naciągiem automatycznym. Jednak doświadczony Charles Jeanneret potrafił reagować na rynkowe zmiany. Mechanizmy chronografów Valjoux zastąpiły tańsze Landerony, opracowano również linię budżetowych stoperów. To pozwoliło Leonidas Watch Factory rozszerzyć dystrybucję na szerokim rynku amerykańskim i utrzymać płynność finansową.
Heuer-Leonidas i zmierzch Leonidasa
Na początku lat 60. kierownictwo w firmie Ed. Heuer & Co. przejmuje młody Jack W. Heuer, który ma własną wizję jej rozwoju, a jednym z jego ambitnych planów wkrótce staje się projekt wprowadzenia na rynek naręcznego chronografu z naciągiem automatycznym. Heuer rozumiejąc jak szybko zmienia się branża i jak nasycony staje się rynek zegarmistrzowski, perspektywy widział w konsolidacji mniejszych firm, poszerzaniu technologicznego know how, zwiększeniu mocy produkcyjnych i planowym podziale pracy. W 1962 r. Heuer wychodzi z propozycją fuzji do swojego dotychczasowego rywala Leonidasa[3]. Wydaje się, że Charles Jeanneret również dostrzegał korzyści płynące z połączenia firm, bo po trwających ponad rok negocjacjach, doszło do podpisania dokumentów.
1 stycznia 1964 r. powstał Heuer-Leonidas SA. w Biel/Bienne[4]. Jack W. Heuer został dyrektorem generalnym, a Charles Jeanneret przewodniczącym rady dyrektorów. Leonidas opuścił fabrykę przy Rue de Beau-Site 6, gdzie nadal produkowano zegarki Berna, której fuzja nie uwzględniała. Zgodnie z wypracowaną strategią i podziałem pracy, Leonidas skupił się na produkcji tanich stoperów kieszonkowych, głównie na rynek amerykański, ale również specjalistycznych liczników sportowych i bardzo precyzyjnych stoperów zdolnych odmierzać czas z dokładnością do 1/1000 sekundy. Domeną Heuera stały się natomiast naręczne chronografy.
Zdj. Leonidas Easy-Rider
Wydaje się, że taka degradacja roli Leonidasa w nowym konsorcjum; firmy, która niecałe dwie dekady wcześniej miała w ofercie gamę efektownych chronografów z wysokiej klasy mechanizmami, była przyczyną jego upadku. Wraz z pojawieniem się w latach 70. precyzyjnych i tanich stoperów elektronicznych z Japonii, produkcja stoperów mechanicznych okazała się ślepą uliczką. Rozwijający się kryzys kwarcowy dotknął całą szwajcarską branżę zegarmistrzowską, w tym firmę Heuer-Leonidas SA., która w 1982 przeszła w ręce Nouvelle Lemania. Heuer w 1985 r. stał się częścią Techniques d’Avant Garde (TAG) i wkrótce zmienił się w TAG Heuer. Marka Leonidas, który nie była uwzględniona w tej fuzji została tym samym wygaszona, a fabryka w Saint-Imier zamknięta. W 2015 r. miała miejsce próba wskrzeszenia marki Leonidas, jednak wydaje się, że bezskuteczna.
[1] Źródła, do jakich udało mi się dotrzeć podczas pisania tej pracy różnią się co do daty śmierci Ferdinanda Bourquina i podają rok 1903 lub 1905.
[2] Nazwa zapisywana z é stosowana była powszechnie w pierwszej dekadzie XX wieku. Później stopniowo upowszechniła się pisownia ze zwykłym e.
[3] Heuer i Leonidas na początku lat 60. mocno rywalizowali na amerykańskim rynku stoperów.
[4] Biel/Bienne – największe dwujęzyczne miasto w Szwajcarii, gdzie urzędowymi językami są francuski oraz niemiecki. Nazwy są stosowane razem lub zamiennie.
[i] https://grail-watch.com/…/the-rise-and-fall-of…/
[ii] Hans Weil, https://hans-weil.faszination-uhrwerk.de/leonidas.pdf.
